Over de heilige volgorde
en het ‘nut’ van
non-dualistisch inzicht
1 De bruiloftsgast is onvindbaar
Je zult waarschijnlijk wel eens hebben
gehoord van Ramana’s verhaal over de bruiloftsgast. Hij gebruikte deze figuur
als beeld voor de ‘ik-figuur’ oftewel het ‘ego’. De bruiloftsgast was iemand
die prominent aanwezig was tijdens een hindoe-bruiloft; hij wordt door Ramana beschreven
als iemand die door beide partijen aangevoeld werd als een belangrijk persoon,
als iemand die je zelf niet kende maar die door de mensen van de andere familie
klaarblijkelijk zeer gewaardeerd werd. Je gaat dan niet meteen informeren wie
dat is, je laat eerst alles even gebeuren uiteraard. Ik kan me voorstellen dat
het iemand was die ook geestig was, aantrekkelijk, smaakvol – hoewel misschien voor
sommigen ook wel een beetje arrogant en irritant. In ieder geval voelde hij fascinerender
dan de anderen. Je raakt dan benieuwd naar zo iemand. Wie is deze figuur
in godsnaam?
Op
het moment echter dat daadwerkelijk onderzoek naar deze bruiloftsgast werd
gedaan bleek hij helemaal onvindbaar. ‘Via een zijdeur het pand verlaten’,
zoiets? Niemand kon er de vinger op leggen.
Deze schitterende figuur
gebruikte Ramana Maharshi dus voor de in ieder van ons prominent aanwezige
‘ik-figuur’. Zoals de ‘ik-figuur’ in een boek de hoofdpersoon in de ik-vorm is,
zo is het ook de absolute hoofdpersoon in onszelf, in ons innerlijk gevoel.
Zo’n
voorbeeld van een uiterlijk belangrijke figuur van een bruiloftsgast kun je
meteen voelen als een hulp, namelijk om een dergelijke figuur gemakkelijk als
een object te zien, ook innerlijk.
Ook als je af en toe stilzit, of ‘mediteert’,
kun je deze ik-figuur waarschijnlijk wel langs zien komen.
Steeds
is hij een object, namelijk van Zien, van Bewustzijn. Wanneer je een
openheid meemaakt, een afwezigheid van kleefkracht, kun je heel makkelijk
opmerken hoe deze gast in je psyche langskomt.
Je
ziet dan: “Ik zie dat deze ‘ik-figuur’, deze fascinerende, bijzondere verschijning,
optreedt in een totaal open en leeg ZIEN, oftewel Kennen.”
En zodra je echt ‘als nieuw’ kijkt
wie of wat die ik-figuur toch is, kun je waarschijnlijk zelfs zien dat hij dan helemaal
verdwenen is. Hij is dan niet meer te zien. Hij blijkt niet tegen het licht te
kunnen dat dit echte ZIEN bevat. Je zou kunnen zeggen dat de ik-figuur bestaat
dankzij een schemersfeer. Op de momenten van licht blijkt hij louter projectie
te zijn – en een projectie kan niet tegen het volle licht.
2 Het omgaan met deze ‘onvindbare’ gast
Toch kan er, na zo’n stukje over
de bruiloftsgast te hebben gelezen, natuurlijk wel iets opkomen als ‘Ja, alles
goed en wel, dan zie je die leegte, die afwezigheid van de ik-figuur, maar wat
dan nog? Wat héb je daar eigenlijk aan?’ Daar wil ik graag op ingaan.
Allereerst wil ik zeggen dat noch ik, noch iemand die ik ken, eenzelfde
absoluutheid aan de dag legt (of kan leggen) als Ramana Maharshi. Alle mensen
die ik ken willen nog net als ik graag in een omstandigheid leven waarin een aantal
dingen voldoende verzorgd zijn. Er zijn klaarblijkelijk nog steeds belangen.
Ik ga er daarom ook van uit dat het bij het spreken over ‘de afwezigheid van de
ik-figuur’ het beste is om niet te doen alsof ook wij net als Ramana zijn. We
hebben nou eenmaal om te gaan met het reëel voelende gegeven dat we nog
geïnteresseerd zijn in deze wereld, en dat er daardoor nog allerlei identificaties
met de ik-figuur kunnen optreden.
Wat
mij betreft gaat het om een verzwakken van de geloofwaardigheid van deze
ik-figuur. In Ramana’s manier van spreken IS de ik-figuur er gewoon niet, ‘want
jij bent alleen maar Bewustzijn zelf’, dus lijken we daar genoeg aan te hebben.
Voor de meesten van ons is dit uiteindelijk wel waar, maar de echtheid
ervan moet toch nog herhaaldelijk herkend worden. De training is er om gewend
te raken aan dit herkennen van jezelf als louter Zien, louter Bewustzijn.
Het gaat vooral om een
verschuiving van een gewenning. Door herhaaldelijk een echte onderbreking in je
dagelijkse gedachtegewoontes toe te staan kun je daadwerkelijk zien dat
de ik-figuur er helemaal niet is. Je wordt op zo’n moment geconfronteerd met
Werkelijkheid. Maar vlak erna doemt de ik-figuur weer op. Hij heeft opeens weer
een heel geloofwaardig verhaal! Je was iets vergeten, of je had iets overgeslagen,
dus moet je binnenkort... Iets in het verhaal kan meteen geloofwaardig klinken.
Het belangrijkste is misschien
wel dat je oog krijgt voor de zoekbeweging die nu nog steeds werkzaam is, maar
die door de herhaaldelijke herkenning van leegte, van afwezigheid van de
ik-figuur, eindelijk aan zijn eind kan komen. Volgens mij kan dat alleen maar
door werkelijk te zien dat er niets te zien is, niet iemand, niet een schim, en
zeker geen verhaal.
De
zoekbeweging gaat eigenlijk altijd naar binnen. Het gebruikelijke gevoel
is dat binnenin iets moet worden opgelost, of hersteld. Ik heb wel eens
een tekening gemaakt van twee richtingen, een naar binnen en een naar buiten.
Deze tekening is hier aan de
orde. De moderne mens is enorm geïnteresseerd in zijn eigen psyche, zijn
‘innerlijk leven’. Daarin lijkt hij steeds zijn oplossing te willen vinden voor
de ingewikkeldheden die hij meemaakt. Alle strategieën, alle methodes, zijn
allemaal gebaseerd op dit ‘innerlijk leven’. Ook alle spirituele technieken en succesformules
die je tegenkomt zijn gebaseerd op dit innerlijk – ‘de weg naar binnen’.
Weliswaar met beloftes van beloningen in de buitenwereld, maar in feite met een
sussende houding ten opzichte van dit innerlijk – dat heel vaak nog onvolwassen
is gebleven, met hunkering en wrok. Zoeken naar bevrijding of verlichting is in
bijna alle gevallen een beweging naar binnen.
Wat ik beschouw als een van de
meest nuttige dingen die voortkomen uit de herkenning dat je psyche in werkelijkheid
louter Kennende Leegte is, is het diepe besef dat dit neerkomt op vrede.
Zodra je werkelijk kijkt, zie je namelijk dat strijd helemaal beëindigd is. Er
is niet iemand, ook niet iemand ‘boven’ je. Vrede blijkt al het geval.[*]
Als
het echt tot je doordringt dat dit inderdaad al het geval is, door dit
herhaaldelijk aan te treffen in de stilte die je toestaat, ga je leven vanuit
dit, in plaats van ernaartoe. Dan zie je wat ik met dat tweede tekeningetje
bedoel, waarop de pijlen naar buiten stralen. Als je dit aantreffen helemaal
gaat toestaan, als het ware van kruin tot voetzool, houdt de hele zaak op, alle
kwesties van schuld en wraak. Alle inhoud, elk verhaal, moet namelijk nu nog
pas beginnen. Je hebt de kleefkracht zodanig onderbroken dat er nu een
schoon blad voor je ligt – ook al is het eveneens waar dat je karmische inhoud,
met alle emotioneel-gekleurde verhalen van vroeger, zich in een oogwenk weer kan
melden. Vandaar dat ik altijd aanraad om het herkennen van het Lege Kennen
eventueel kort te laten zijn maar wel vaak te laten gebeuren. En het toestaan
van de onderbreking, met daarin een herkenning van de afwezigheid van de
ik-figuur, moet wel totaal zijn. Hoe kort de herkenning ook moge zijn, het moet
wel echt herkenning zijn. Een zien dat er uiteindelijk slechts ZIEN is.
‘Zien ziet zien’, noem ik het wel eens.
Dan
besef je ook meteen dat dit wel degelijk de waarheid is, ook al kun je dit als
persoon misschien nog niet helemaal waarmaken in je leven. Het is gewoon waar,
hoe alle manifestatie zich verder ook zal aandienen.
Door
deze waarheid te blijven herkennen als ‘meer waar’ dan de verhalen van de
ik-figuur en ook meer waar dan de slingerende waarheden die ons via de media
bereiken, zullen de verhalen gaandeweg afnemen, of in ieder geval de
geloofwaardigheid ervan. Op deze manier leer je ook om om te gaan met deze nog
opkomende ik-figuur. Net zoals je kunt zien dat hij, zodra je echt het licht
erop laat vallen, verdwenen is, kun je ook zien dat hij toch daarna weer
opkomt; dat wil zeggen dat deze ‘onvindbare’ bruiloftsgast toch gewoon opnieuw verschijnt,
en wel als een object van constant ziend en licht-schenkend Bewustzijn. Je
leert zo dus om hem meer en meer als een object te zien, niet in de zin van een
kille afstandelijkheid, maar als te onderscheiden van Jij die kijkt. Je
hebt voor een moment daadwerkelijk gezien dat hij er niet is: je kunt
dat ‘leegte’ noemen, een afwezigheid van fenomenen. En erna komt de ik-figuur
toch op: dat wil zeggen dat in deze leegte zo maar een fenomeen optreedt. Je
kunt dit gemakkelijk onderscheiden.
Ik beschouw het als groots als je
werkelijk ziet wie of wat je bent; je kunt dan zien dat een van de meest
essentiële eigenschappen van je eigen natuur vrede is. De ik-figuur
bevat in het algemeen weinig vrede, maar Dat wat de ik-figuur ziet is altijd al
in vrede en harmonie met zijn huidige object.
Dit
betekent dat je nu, misschien wel voor het eerst, naar alle dagelijkse dingen
en voorvallen kunt kijken zonder een filter of sluier. Veel mensen doen casual
over dit punt, maar volgens mij is dat niet dienend. Dit herkennen van vrede en
ongefilterdheid is namelijk uniek.
De schets die hier gegeven wordt,
van eerst zien dat er niet iets te zien is en erna eerlijk te erkennen dat er
wel degelijk opeens een figuur oprijst, noem ik ‘heilige volgorde’. Ik noem het
heilig omdat het kijken vanuit het eerste gegeven, waar blijkt dat die ik-figuur
werkelijk niet te vinden is, betekent dat je oog hebt voor het ‘begin’ van alle
fenomenen, en dat je vervolgens kunt kijken vanuit deze afwezigheid,
vanuit deze leegte. Wát er ook maar hierna kan verrijzen, dat is klein en kort vergeleken
bij Zien-op-zich. Het kijken vanuit het lege Zien-op-zich beschouw ik als het
meest betrouwbare dat er is. De term ‘heilig’ gebruik ik om aan te geven dat
dit Zien zelf niet iets van een persoon is, en dat dit daarom vooraf
moet blijven gaan aan de aandacht voor persoonlijke opwellingen.
Zodra
je dit in praktijk brengt, maak je mee dat je ongefilterd naar andere mensen kunt
kijken, zonder een gekleurde bril. Je gelooft je projecties niet meer. De mens
is dit in het algemeen niet gewend, vandaar dat ik dit uniek durf te noemen.
Ja,
het is groots, dit Zien zelf, deze Bevrijder.
[*] Vanuit
dit zicht heb ik de Universele Verklaring van de Ware Natuur van de Mens
kunnen schrijven. Daarin schets ik de mogelijkheid dat ieder mens leert kijken vanuit
zijn ware natuur, die vrede genoemd kan worden.
Zie http://www.verklaringwarenatuur.org/Welkom.html