Volle Cirkel

Het meest grootse schilderij ooit

Nee, ik bedoel natuurlijk niet dat ik opeens een schilderij zou gaan aanwijzen alsof dat voor iedereen het meest grootse van alle zou zijn. Ik bedoel met de titel het schilderij dat mij het meest grootse moment van schilderij-zien ooit heeft doen meemaken. Tweemaal in mijn leven heb ik beleefd dat ik tot tranen toe geroerd was door een schilderij (waar ik zeker ook een keer over wil schrijven), maar dit was van een geheel andere orde. Dit was massief, één blok grootsheid en echtheid dat me overweldigde.

            Ik praat over het Gezicht op Toledo van El Greco, zo rond 1610 geschilderd. Het was in het Metropolitan Museum in New York, toen ik daar voor het eerst was, in 1980. Het schilderij hing in een zaaltje apart, en je zag het pas als je een hoek omsloeg. Zodra ik in het zaaltje was, was er alleen maar dit doek, bijna anderhalve meter hoog. Onmiddellijk was alles kracht, weidsheid, zindering, en stilte. Commentaren erop spreken soms van ‘spookachtig licht’, maar dat vind ik onzin. Er zit helemaal niets spookachtigs aan dit licht. Het schilderij toont juist, meer dan welk dat ik ken, dat de wereld zelf uit licht bestaat, en dat dit licht een ongelooflijke kracht heeft, zonder enige verwijzing naar of afhankelijkheid van iets anders, laat staan een spook.

            Ik had tientallen keren reproducties van dit schilderij gezien (met verschillende kleur-interpretaties), en ik vond het altijd best heel goed. Maar dit, deze krankzinnige echtheid en schoonheid, dit had ik niet verwacht. Ik plaats hierbij een reproductie, en dat is hier meer dan elders ‘slechts als verwijzing’. Meer kan ik niet.